Mâm lễ cúng Táo quân. Ảnh: Hà My
Theo phong thô lỗ cổ truyền, Táo quân là người cai quản chuyện bếp núc của mỗi gia đình. Táo quân bao gồm 2 ông và một bà cũng là biểu tượng cho chiếc kiềng 3 chân trong căn bếp đầm ấm của người Việt ngày xưa. Người xưa quan niệm, gia đình có yên ấm, hạnh phúc hay không chủ yếu yếu là ở cái bếp vì đó là nơi giữ lửa. Táo quân là người biết hết mọi rợ chuyện lớn bé, xấu tốt trong nhà gia chủ. Hàng năm, cứ 23 tháng Chạp là Táo quân lại cưỡi cá gáy lên Thiên đình báo cáo báo với Ngọc Hoàng mọi rợ việc tốt, xấu trong năm của từng nhà. Đồng thời, thay gia chủ thổ lộ hi vọng muốn một năm mới vạn sự an lành. Vì vậy, gia đình nào cũng chuẩn bị một mâm cỗ đầy đủ để tiễn danh thiếp Táo lên chầu Trời.
Nói về việc cúng Táo quân cho nên ở bếp hay ban thờ gia tiên, Đại đức Thích Chúc Tiếp cho rằng, theo truyền thống văn hóa dân gian thì bàn độc ông Táo đặt trong bếp có thể bên cạnh mê hoặc bên trên bếp, thể hiện tín ngưỡng của dân gian thờ vị thần cai quản chuyện bếp núc trong mỗi gia đình với hi vọng muốn giữ cho bếp lửa luôn luôn ấm, gia đình thuận hòa, sung túc. Hiện ở một mệnh chùa lớn cũng thường có ban thờ riêng cúng Táo quân. Xưa, lễ cúng Táo quân thường đặt trong bếp, nơi đặt ban thờ riêng danh thiếp Táo. Song ngày nay, việc thờ tự đã lẻ loi giản hóa, nhiều nhà không có ban thờ riêng ông Táo. Với những nhà không có ban thờ Táo quân riêng sẽ chuẩn bị một mâm cơm cúng đặt dưới gian bếp và thêm một mâm khác thắp hương ở ban thờ thần linh, gia tiên thực hiện lễ nghi cúng chính. Khi cúng người dân nổi lửa để bếp cháy đỏ rồi bày mâm cỗ…Nhà nghiên cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh, Giám đốc Trung tâm Lý học Đông phương cũng san sớt về vấn đề này. Theo đó, danh thiếp gia đình thường cúng ông Công, ông Táo trên bàn thờ gia tiên, nhưng thực tại đây là hai vị thần khác nhau. Ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà còn ông Táo là 3 vị đầu rau trông coi việc bếp nước trong gia đình. Lễ cúng 23 tháng Chạp là lễ tiễn chung ông Công, ông Táo về chầu trời, việc mọi rợ người gộp chung cúng trên bàn thờ là chưa đúng. Trong ngày này, ông Táo phải được cúng dưới bếp, còn ông Công được cúng trên bàn thờ chính thị trên nhà cùng với gia tiên mới đúng. Lễ vật cúng Táo quân
Đại đức Thích Chúc Tiếp cho biết, lễ vật cúng Táo quân gồm có: Hai mũ cánh chuồn dành cho danh thiếp Táo ông, một mũ không có cánh chuồn dành cho Táo bà. Ở mỗi miền lễ đấu vật cũng có khác. Ở miền Bắc thường cúng cá gáy còn sống thả trong chậu nước với ngụ ý rằng "cá hóa long" - cá sẽ biến thành Rồng đưa ông Táo về trời. Ở miền Trung, người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Còn ở miền Nam thì đơn giản hơn, đồng cân cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy là đủ. Ngoài danh thiếp lễ vật đích thị này, các gia đình thường làm thêm lễ mặn huyễn hoặc lễ cúng chay để tiễn Táo quân. Lễ mặn với xôi, gà, các món nấu nấm, măng... Lễ chay với trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc... Tuy nhiên, theo ý kiến nhà Phật, lễ vật cúng thành thử thanh tịnh, tránh sát hoá nhiều thành thử việc cúng vái chay sẽ tốt hơn. Sau khi bày lễ, thắp hương và khấn vái xong, đợi hương tàn lại thắp thêm một tuần hương nữa rồi tạ lễ, hóa vàng mã và thả cá chép ra ao, hồ, sông, suối… để "chở" danh thiếp Táo lên chầu Trời.Đại đức Thích Chúc Tiếp cho hay: "Bên cạnh đó, cúng cá chép sống mang ý nghĩa phóng sinh. Việc phóng đâm ra là rất tốt vì chưng vậy không phải đồng cân một hay ba con mà mọi rợ người có thể phóng hoá nhiều hơn cũng được. Lưu ý người dân khi thả cá chép, không nên thả ở nơi nước bẩn mê hoặc từ cầu cao xuống mà phải thả từ từ, sao cho cá xuống nước vẫn sống". Đại đức Thích Chúc Tiếp nói: "Theo nhà Phật, việc sắm lễ cúng Táo quân cho nên tùy theo gia cảnh. Ngày nay man di người đua nhau mua sắm thật nhiều lễ, đặc biệt là mua vàng mã gây lãng chi phí đồng cân bạc. Mọi việc là vì chưng chân tình chứ không phải bởi chưng mâm cao cỗ đầy mới tỏ lòng được với thần thánh. Có điều kiện thì làm mâm cơm canh, còn không thì thành tâm hoa quả là được. Nếu cứ dâng lên thần thánh lễ đấu vật quý mà sống không "tu nhân dịp tích đức" cũng không có ý nghĩa. Người xưa vẫn có câu "Đức năng thắng số", "Nhân định thắng thiên" khuyên mọi người làm những điều động tốt đẹp, sống có đức có thể thắng được mệnh mệnh".
Giờ nào đẹp nhất để tiễn Táo quân về chầu trời? Đại đức Thích Chúc Tiếp cho biết: "Theo quan niệm giờ đẹp nhất để cung tiễn Táo quân về trời ơi là giờ Ngọ (từ 11 – 13h) tức giờ Long Mã, giờ Ngọ hóa Rồng và đó cũng là giờ chư Phật thụ lộc".
Bàn thờ không nên đặt nhiều đồ kim loại
"Giải" đen trần ban thờ ngày Tết
Cây "Ngũ tuyệt đồng đường" nhuộm vàng ban thờ ngày Tết
Cách chọn và giữ quả phật thủ để ban thờ Tết được đẹp, lâu
Trang trí bàn ăn nổi bật suốt những ngày Tết
